Dệt may và da giày Việt trước “Luật chơi mới” từ EU

Các quy định mới của Liên minh châu Âu (EU) về thẩm định chuỗi cung ứng đang mở ra “Luật chơi mới” khắt khe hơn cho toàn cầu. Với Việt Nam, đặc biệt là hai ngành dệt may và da giày vốn phụ thuộc lớn vào xuất khẩu sang thị trường EU - đây vừa là thách thức buộc phải thích ứng, những cũng là cơ hội để nâng cấp chuỗi giá trị hướng tới phát triển bền vững.

Sức ép lớn từ quy định mới của EU

EU đang siết chặt các yêu cầu về tính bền vững và trách nhiệm xã hội trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Hai văn bản pháp lý then chốt là Luật về nghĩa vụ thẩm định chuỗi cung ứng (SCDDA) của Đức, có hiệu lực từ 1/1/2023 và Chỉ thị về thẩm định tính bền vững của doanh nghiệp (CSDDD) của EU, áp dụng từ 25/7/2027.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), dù các quy định này hướng tới doanh nghiệp lớn tại châu Âu, nhưng có tác động lan tỏa ra toàn cầu.

Việt Nam - một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng không thể đứng ngoài cuộc. Doanh nghiệp Việt Nam nếu muốn tiếp tục hợp tác với đối tác EU phải đảm bảo các yêu cầu khắt khe về minh bạch, môi trường và quyền con người. Nếu không đáp ứng, nguy cơ bị hủy đơn hàng hoặc bị loại khỏi chuỗi cung ứng là rất rõ ràng.

Đặc biệt, dệt may và da giày là hai ngành chịu tác động mạnh nhất, nằm trong nhóm “rủi ro cao” cần được giám sát chặt chẽ.

TS Nguyễn Thị Thu Trang, chuyên gia cao cấp về pháp luật và hội nhập, nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) cho biết: “Dệt may và da giày chiếm khoảng 1/5 tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU. Nghĩa là, cứ 5 USD xuất khẩu thì có 1 USD đến từ hai ngành này”.

Bà nhận định, bất kỳ biến động nào trong chính sách của EU đều có thể ảnh hưởng sâu rộng đến hoạt động sản xuất - xuất khẩu của Việt Nam.

Các rủi ro mà EU đặc biệt quan tâm gồm: lao động trẻ em, lao động cưỡng bức, quấy rối, bất bình đẳng giới, an toàn lao động, tiền lương không đủ sống và tác động môi trường ở các khâu như nhuộm, thuộc da.

Với đặc thù sử dụng nhiều lao động nữ, lao động di cư và các hộ gia đình gia công, ngành dệt may, da giày Việt Nam đối mặt với yêu cầu cấp thiết phải “xanh hóa” và “minh bạch hóa” toàn bộ chuỗi sản xuất.

Cơ hội cho doanh nghiệp thích ứng và nâng tầm

Theo bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da giày-Túi xách Việt Nam (LEFASO), EU là thị trường truyền thống và lâu đời của ngành. Từ dưới 1 tỷ USD năm 1999, nay kim ngạch xuất khẩu da giày-túi xách đã đạt 27-28 tỷ USD. Hầu hết các thương hiệu lớn như Nike, Adidas, Skechers... đều đặt hàng tại Việt Nam và có bộ quy tắc ứng xử riêng cùng quy trình kiểm toán hằng năm.

“Muốn xuất khẩu thành công, không còn cách nào khác ngoài việc tuân thủ và đáp ứng toàn bộ yêu cầu về môi trường, lao động, minh bạch chuỗi cung ứng. Nếu không, chắc chắn sẽ bị loại khỏi cuộc chơi”, bà Xuân nhấn mạnh.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp lớn và có vốn FDI đã chủ động tham gia các chương trình đánh giá, đạt chứng nhận quốc tế như một “hồ sơ năng lực” thu hút khách hàng. Tuy nhiên, thách thức lớn lại nằm ở doanh nghiệp nhỏ và vừa - lực lượng chiếm phần lớn trong ngành khi họ thiếu nguồn lực, thiếu nhân sự chuyên trách về tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.

Sau khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) có hiệu lực, nhiều khách hàng châu Âu sang Việt Nam tìm kiếm nhà cung cấp mới, song phần lớn doanh nghiệp nhỏ chưa đáp ứng được yêu cầu, khiến cơ hội bị bỏ lỡ. Trong khi đó, các doanh nghiệp đạt chuẩn thì lại kín năng lực sản xuất.

Đây là lời cảnh tỉnh về sự cần thiết phải có chiến lược hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao năng lực tuân thủ, đào tạo về lao động, môi trường, minh bạch thông tin và số hóa quy trình quản trị. Nhà nước, hiệp hội và doanh nghiệp cần phối hợp để giúp khu vực này không bị “bỏ lại phía sau” khi các tiêu chuẩn toàn cầu ngày càng khắt khe.

Bức tranh xuất khẩu dệt may - da giày sang thị trường EU vẫn đầy tiềm năng, nếu Việt Nam coi “Luật chơi mới” là cơ hội để đổi mới mô hình sản xuất, chuyển từ “tăng trưởng theo đơn hàng” sang “phát triển bền vững trong chuỗi cung ứng toàn cầu”. Đây không chỉ là yêu cầu của thị trường, mà còn là chìa khóa để nâng tầm thương hiệu quốc gia trong kỷ nguyên hội nhập sâu rộng.