Thách thức thuế quan hay điểm nghẽn nội tại làm khó dệt may?

Thuế quan mới là áp lực nhưng cũng là động lực để các nhà xuất khẩu quyết liệt hơn với các vấn đề nội tại như cân đối chi phí, thúc đẩy chiến lược đa dạng hóa thị trường, đầu tư cho nghiên cứu và phát triển, hướng tới ODM, chuyển đổi xanh…

“Từ giữa quý III đến nay số lượng đơn hàng bắt đầu có dấu hiệu sụt giảm mạnh, đặc biệt đơn hàng cho quý IV rất khan hiếm”, đó là thực trạng của ngành dệt may Việt Nam được ông Phí Ngọc Trịnh, Tổng giám đốc Tập đoàn Hồ Gươm nêu tại Diễn đàn kinh doanh 2025 diễn ra tuần qua.

Chính sách thuế quan Hoa Kỳ tác động thế nào?

Số liệu của ngành dệt may Việt Nam 7 tháng đầu năm khá tích cực với kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 26,33 tỷ USD, tăng 5,3 tỷ USD so cùng kỳ năm 2024 (tương ứng tăng 9%).

Năm 2025, ngành đặt mục tiêu 47 - 48 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu, tăng trưởng 10%. Ở thời điểm đầu năm, mục tiêu này từng được đánh giá là khả thi trước những cơ hội xuất khẩu tiềm năng. Còn tại thời điểm này, sự thay đổi về chính sách thuế quan của Mỹ - thị trường chiếm tỷ trọng xuất khẩu hàng đầu của dệt may Việt Nam, trở thành một “biến số” lớn, khiến doanh nghiệp lo lắng.

Tuy nhiên, các đánh giá từ giới phân tích tài chính cho thấy, bức tranh không u ám như nhiều người nghĩ.

Cụ thể, Shinhan Securities đánh giá, với mức thuế chung 20%, thấp hơn đáng kể so với các đối thủ như Trung Quốc, Ấn Độ, ngang bằng với Bangladesh và cao hơn Indonesia, dệt may Việt Nam sẽ không chịu ảnh hưởng quá tiêu cực và hoàn toàn đủ khả năng giữ vững thị phần tại Mỹ.

Các chuyên gia phân tích của công ty chứng khoán này cho rằng khả năng các nhà cung cấp tại Mỹ dịch chuyển sản xuất ra khỏi Việt Nam vì lý do thuế quan là rất ít. Đồng thời, mức thuế thấp hơn đáng kể so với Trung Quốc và Ấn Độ mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp Việt tăng cường lợi thế về giá bán, từ đó thu hút thêm đơn hàng mới tại Mỹ.

Ngoài ra, Việt Nam đang sở hữu những lợi thế cạnh tranh vượt trội, khó thay thế trong ngắn hạn như: Năng lực sản xuất vững mạnh với khả năng cung cấp sản phẩm kỹ thuật cao, mặt hàng đa dạng, quy mô công suất lớn và tốc độ giao hàng nhanh chóng; hưởng ưu đãi thuế quan tại nhiều thị trường nhờ mạng lưới các hiệp định thương mại tự do rộng mở.

Ở góc nhìn tương tự, Mirae Asset Việt Nam cũng cho rằng, các mức thuế đối ứng mới từ Mỹ không làm thay đổi đáng kể lợi thế cạnh tranh của Việt Nam.

Với các thị trường ngoài Mỹ, cạnh tranh được dự báo tăng tuy nhiên Việt Nam hưởng lợi từ các FTA, như EVFTA giúp gỡ bỏ hầu hết thuế nhập khẩu vào EU từ năm 2025, trong khi Bangladesh và Pakistan chưa có FTA với Nhật Bản và Hàn Quốc.

“Đơn hàng dệt may Việt Nam sẽ ổn định trở lại trong nửa cuối năm, mảng may mặc duy trì hoạt động, còn mảng sợi tiếp tục khó khăn ngắn hạn do nhu cầu yếu tại Trung Quốc, Hàn Quốc. Về dài hạn, cả 2 mảng được hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc và đa dạng hóa nguồn cung”, Mirae Asset dự báo.

Tất nhiên, chính sách thuế chỉ là một phần của bức tranh. Khó khăn các doanh nghiệp phải đối mặt còn là các yếu tố khó lường từ kinh tế toàn cầu, chiến sự, biến động khí hậu và đặc biệt là yêu cầu ngày càng khắt khe về “tiêu chuẩn xanh”, truy xuất nguồn gốc, ESG (môi trường – xã hội – quản trị).

Tuy nhiên đây là những thử thách ngoại sinh mà bất kỳ quốc gia hay ngành hàng xuất khẩu nào cũng phải đối diện. Điều quan trọng là ngành dệt may Việt Nam cần nhận diện rõ: thuế quan hay cạnh tranh quốc tế chưa phải “điểm nghẽn tử huyệt”, mà sức ép lớn hơn nằm ngay trong chính nội tại của mình.

“Chông gai” thực sự của ngành dệt may

Thực tế, chính các lãnh đạo doanh nghiệp dệt may đã thẳng thắn chỉ ra những khó khăn cốt lõi không đến từ bên ngoài mà từ chính bên trong ngành.

Theo ông Phí Ngọc Trịnh, đó là cạnh tranh về giá, do dệt may là ngành sản xuất sử dụng lao động cường độ cao với giá nhân công chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành sản phẩm. Trong khi nhu cầu về thu nhập của người lao động ngày càng tăng, khách hàng luôn mong muốn giữ nguyên hoặc giảm giá.

Đó là sự bị động trong nguồn nguyên phụ liệu, do chủ yếu nhập khẩu từ các nước, đặc biệt là Trung Quốc. Đó là hạn chế về công nghệ và sản phẩm. Phần lớn doanh nghiệp mới dừng ở khâu gia công (CMT) cho các đối tác trung gian, chưa nhiều đơn vị đủ năng lực ODM (tự thiết kế và sản xuất) hay OBM (tự xây dựng thương hiệu). Điều này khiến giá trị gia tăng thấp, lợi nhuận bị co hẹp, phụ thuộc vào khách hàng lớn.

Đó là khó khăn về nguồn nhân lực do phải cạnh tranh với các ngành như giày da, điện tử, du lịch, dịch vụ,... Thiếu nhân sự kỹ thuật, nhà thiết kế để làm ODM, OBM.

Giải pháp cũng đã có. Theo đại diện doanh nghiệp, ngành dệt may Việt cần đẩy mạnh các thị trường mới như Nga, Brazil, Đông Âu, Mỹ - Latinh, châu Phi để khắc phục tình trạng quá phụ thuộc vào thị trường Mỹ và EU như hiện nay.

Bên cạnh đó, cần phát triển các sản phẩm mới, đi vào thị trường ngách mà các đối thủ không làm. Điều này có thể đạt được thông qua đầu tư vào công nghệ, nghiên cứu và phát triển (R&D) hợp tác chiều sâu để dự đoán, bắt kịp được xu hướng của ngành thời trang quốc tế.

Điều này cũng giúp ngành cải thiện năng lực cạnh tranh, bên cạnh các giải pháp cải thiện kỹ năng lao động và triển khai hệ thống quản lý hiện đại, sử dụng robot thay cho con người ở các công đoạn lặp đi lặp lại.

Tin mừng là không chỉ doanh nghiệp của ông Phí Ngọc Trịnh mà không ít doanh nghiệp khác đã nhìn ra những vấn đề nội tại và nỗ lực hoàn thiện.

“Thời gian tới, công ty sẽ tập trung nâng cao nội lực bằng cách đào tạo nguồn nhân lực, ứng dụng công nghệ hiện đại vào hỗ trợ quá trình sản xuất để giảm chi phí, nâng cao sức cạnh tranh. Chú trọng khai thác, phát triển mở rộng sang thị trường mới như Hàn Quốc, Nhật Bản, Canada… nhằm giảm dần sự phụ thuộc vào một thị trường”, bà Phạm Thị Trà Giang, Giám đốc sản xuất Công ty TNHH DHA, xã Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh, chia sẻ.

Các doanh nghiệp, kiến nghị Chính phủ tiếp tục đẩy mạnh cắt giảm thủ tục hành chính, bao gồm đơn giản hóa thủ tục cấp phép, giảm giấy tờ và tăng tính hiệu quả của hải quan, để tạo điều kiện cho sự phát triển của ngành.

Bên cạnh đó, hỗ trợ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ - một phần quan trọng của ngành may mặc Việt Nam nhưng thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận tín dụng và công nghệ, thông qua các chính sách khuyến khích như miễn thuế, cho vay lãi suất thấp, giãn đóng bảo hiểm xã hội…

Kỳ vọng sự chủ động ứng phó thách thức bên ngoài, nỗ lực khắc phục khó khăn nội tại, cùng với sự hỗ trợ từ Chính phủ và các bộ, ban, ngành, doanh nghiệp dệt may Việt Nam sẽ không chỉ chinh phục được mục tiêu năm 2025 mà hướng tới hoạt động sản xuất, kinh doanh bền vững hơn trong tương lai.